فوتبال

فوتبال يكي از پردرآمدترين ورزش‌هاي جهان است. ۳۰ بازيكن فوتبال در فهرست ۱۰۰ ورزشكار پردرآمد جهان قراردارند. درآمدي كه از فوتبال به دست مي‌آيد، عبارتند از: حقوق، پاداش، جايزهٔ مالي، هزينه‌هاي ظاهري، صدور مجوز و تأييد آن. ديويد بكهام، كريستيانو رونالدو و ليونل مسي[۸۳] به ترتيب در رتبهٔ هشتمين، نهمين و يازدهمين ورزشكاران پردرآمد جهان قراردارند.[۸۴] نيمار گران‌قيمت‌ترين بازيكن فوتبال تاريخ است كه با قيمت ۲۲۲ ميليون يورو در سال ۲۰۱۷ از بارسلونا به باشگاه فوتبال پاري سن ژرمن پيوست.[۸۵] باشگاه فوتبال منچستر يونايتد با ارزشي معادل ۲٫۲۴ ثروتمندترين باشگاه جهان است. هم‌چنين، دو باشگاه اسپانيايي رئال مادريد و بارسلونا با ارزش‌هايي معادل ۱٫۸۷ و ۱٫۳۰ ميليارد دلار، دومين و سومين باشگاه فوتبال ثروتمند جهان هستند.[۸۶] رئال مادريد، با گردش مالي بيش از ۴۲۰ ميليون يورويي در فصل ۲۰۱۲–۲۰۱۱، براي هشتمين سال پي‌درپي، عنوان ثروتمندترين باشگاه جهان را از نظر ميزان گردش مالي كسب كرد

فيفا قوانيني در درون و بيرون از زمين فوتبال وضع كرده است. اين قوانين در ۳ مارس ۲۰۱۲ تغييركرد و در ۱ ژوئن ۲۰۱۲ به اجرا درآمد. در زير به‌طور مختصر به شرح آن‌ها مي‌پردازيم:[۷۱]

    زمين بازي: بازي بايد روي چمن طبيعي يا مصنوعي به رنگ سبز انجام‌گيرد. از چمن مصنوعي در بازي‌هاي جام كنفدراسيون‌ها يا مسابقات بين‌المللي باشگاهي استفاده مي‌شود. زمين‌ها بايد حداقل كيفيت بين‌المللي تعيين‌شده توسط فيفا را داشته‌باشد.[۷۲]
    توپ: توپ بازي بايد از چرم يا مواد مناسب ديگر ساخته شده‌باشد و محيط آن بيش از ۷۰ سانتي‌متر يا كم‌تر از ۶۸ سانتي‌متر نباشد.[۷۳]
    تعداد بازيكنان: هرتيم در هر بازي بايد ۱۱ بازيكن درون زمين داشته‌باشد كه يكي از آن‌ها دروازه‌بان است. تيمي كه افراد درون زمينش كم‌تر از ۷ بازيكن باشد، حق ادامهٔ بازي را ندارد.[۳۱]
    تجهيزات بازيكنان: بازيكن حق استفاده يا پوشيدن هرگونه چيز خطرناكي مانند جواهرات را ندارد.[۴۸]
    داور: هر بازي توسط يك داور كه اقتدار كامل بر اجراي قوانين بازي را داشته‌باشد، كنترل مي‌شود.[۴۹]
    كمك‌داوران: دو كمك‌داور در زمين وجود دارند كه مي‌توانند در اين موارد به تصميم داور اعتراض‌كنند: ۱- هنگامي كه تمام توپ ميدان بازي را ترك‌كند. ۲- هنگامي كه كرنر، گل و پرتاب انجام مي‌گيرد. ۳- هنگامي كه ممكن‌است يك بازيكن در شرايط آفسايد باشد. ۴- زماني كه تيمي درخواست تعويض‌كند. ۵- هنگامي كه از ديدگاه داور، سوءرفتار يا هر حادثهٔ ديگري رخ‌دهد. ۶- هنگامي كه خطايي انجام مي‌گيرد، كمك‌داور مي‌تواند مسئله را بهتر براي داور توضيح‌دهد. ۷- هنگامي كه در ضربات پنالتي، پيش از اين كه بازيكن ضربه را بزند، دروازه‌بان پايش از خط دروازه جلوتر بيايد و توپ وارد دروازه شود، كمك‌داور اعتراض مي‌كند

بازي فوتبال در دونيمه ۴۵ دقيقه‌اي اجرا مي‌شود و ممكن‌است كه با موافقت دو تيم و داور، مدت زمان آن كاهش‌يابد. هرگونه تغيير مدت بازي بايد پيش از آغاز بازي ميان داور و دو تيم هماهنگ شود. (براي نمونه، به دليل نبود نور كافي هر نيمه به ۴۰ دقيقه تغيير زمان مي‌دهد) ميان دونيمه بازي وقت استراحتي به‌مدت ۱۵ دقيقه تعيين‌شده‌است و مدت‌زمان آن فقط با موافقت داور تغيير مي‌كند. وقت‌هاي اضافهٔ پس از دونيمه به‌منظور اجراكردن وقت‌هاي تلف‌شده‌اي است كه در اعمالي مانند تعويض بازيكنان، بررسي آسيب‌ديدگي بازيكنان، بيرون‌آوردن بازيكنان آسيب‌ديده از زمين، اتلاف وقت يا هر دليل ديگري تلف‌شده‌است. تعيين چند دقيقه وقت تلف‌شده در هر بازي به‌عهدهٔ داور وسط است. هر چقدر وقت براي زدن يك ضربه پنالتي تلف‌شود، داور آن را در وقت‌هاي اضافهٔ پايان هر نيمه درنظر خواهدگرفت.[۵۷]

در صورتي كه در مسابقات حذفي تيم برنده در طول در ۹۰ دقيقه و وقت‌هاي اضافه مشخص نشود، بايد از ضربات پنالتي استفاده‌كرد. پنج بازيكن دلخواه مي‌توانند براي هرتيم يك پنالتي بزنند. اگر برنده در پنج پنالتي نخست نيز مشخص‌نشود، ضربات پنالتي وارد مرحلهٔ مرگ ناگهاني مي‌شود كه هرتيم يك پنالتي مي‌زند و به اين معني است كه اگر يك تيم پنالتي را تبديل به گل كرد و تيم ديگر موفق به انجام اين كار نشد، تيم گل‌زن برنده بازي مي‌شود

زمين بازي فوتبال بايد مستطيل‌شكل با سطحي از جنس چمن باشد. باتوجه به اين كه قوانين فوتبال در انگلستان شكل گرفته‌است، اندازه زمين فوتبال براساس دستگاه امپراتوري بيان مي‌شوند و در اين اندازه‌گيري، از دستگاه متريك استفاده نمي‌شود. استفاده از واحدهاي اندازه‌گيري ديگر، به‌شكل سنتي در خارج از بريتانيا نيز مرسوم‌است.[۵۴]

طبق ابعاد ميدان زمين كه توسط هيئت بين‌المللي فوتبال نوشته شده‌است، طول زمين بايد ۹۰ تا ۱۲۰ متر (۱۰۰ تا ۱۵۰ يارد) و عرض آن ۴۵ تا ۹۰ متر (۵۰ تا ۱۰۰ يارد) باشد. خط مياني زمين كه به‌اندازه عرض زمين است، مناطق حمله و دفاع دو تيم را جدا مي‌كند و شعاع دايره مياني ميدان ۹٫۱۵ متر (۱۰ يارد) است. زمين از دو سمت به محوطه جريمه مستطيل‌شكل امتداد مي‌يابد و اين محوطه جريمه ۱۶٫۵ متر (۱۸ يارد) از خط دروازه فاصله‌دارد. محوطه كوچك مستطيل‌شكل درون محوطه جريمه كه منطقهٔ گل‌زني ناميده مي‌شود، ۵٫۵ متر (۶ يارد) از خط دروازه فاصله‌دارد.[۵۵]

فاصلهٔ نقطهٔ پنالتي تا خط دروازه ۱۱ متر (۱۲ يارد) است. دور نقطهٔ كرنر يك‌چهارم دايره‌اي وجود دارد كه شعاع آن ۱ متر (۱ يارد) است. فاصلهٔ ميان دو تيرك دروازه ۷٫۳۲ متر (۸ يارد) و فاصلهٔ ميان سر تا ته آن نيز ۲٫۴۴ متر (۲٫۷۵ يارد) است. طول محوطه جريمه ۴۰ متر (۴۴ يارد) است

يك بازي شامل دو تيم است كه هركدام ۱۱ بازيكن درون زمين دارند كه يكي از آن‌ها دروازه‌بان است. اگر تعداد بازيكنان يك تيم درون زمين كم‌تر از ۷ نفر باشد، يا بيش از چهار بازيكن از يك تيم كارت قرمز بگيرند، بازي لغو مي‌شود. در مسابقات رسمي، حداكثر سه بازيكن مي‌توانند جايگزين سه بازيكن درون زمين بشوند. در همه مسابقات، بايد نام بازيكن جايگزين به داور داده‌شود. هريك از بازيكنان در طول بازي مي‌توانند جايگزين دروازه‌بان شوند. اگر بازيكني بدون اجازه داور جايگزين بازيكني ديگر شود، بازي توسط داور متوقف مي‌شود؛ بنابراين تا هنگامي كه بازي در جريان است، بازيكني نمي‌تواند جايگزين بازيكن ديگر شود و بايد بازي متوقف‌شود تا تعويض انجام‌گيرد.[۳۱]

بازيكنان حق استفاده از وسايل خطرناك مانند جواهرات را ندارند. برخي از تجهيزات پايه بازيكنان كه داشتن آن‌ها اجباري است، عبارتند از: يك پيراهن بدون آستين كه مي‌توان از زير آن پيراهني آستين‌دار پوشيد؛ به شرطي كه رنگ پيراهن آستين‌دار هم‌رنگ پيراهن بدون آستين‌باشد. يك شورت ورزشي كه اگر از زيرش شورتي ديگر پوشيده‌شود، بايد هم‌رنگ شورت اصلي باشد. يك جوراب كش‌باف ساق‌دار كه ظاهراً ساق بلندي هم دارد و كفش. بازيكن علاوه بر تجهيزات پايه، بايد ساق‌بند داشته‌باشد كه كاملاً توسط جوراب ورزشي پوشيده‌شده‌است و از لاستيك، پلاستيك يا مواد مشابه آن‌ها ساخته‌شده‌است

فوتبال از آسيا ظهوركرد و در اين قارهٔ كهن آغازگرديد.[۳۴] شواهد تاريخي نشان مي‌دهد كه قدمت بازي فوتبال به سدهٔ دوم و سوم پيش از ميلاد در چين بازمي‌گردد. پرچم‌دار اين ورزش دودمان هان بودند كه به توپي چرمي پرشده از پر و مو لگد مي‌زدند. دور اين توپ‌ها حدود ۴۰–۳۰ سانتي‌متر بوده‌است.[۳۵] اين بازي چيني «تسو چو» نام‌داشت و امپراتوري هان در دوران زمامداري خود، اين بازي را در سراسر چين گسترش‌داد.[۶] نوع ديگري از اين ورزش حدود ۶۰۰–۵۰۰ سال بعد در ژاپن آغازگرديد؛ اما هيچ مسابقهٔ رقابتي ميان ژاپن و دودمان هان صورت‌نگرفت. در آن زمان، بازيكنان در دايره‌اي نسبتاً كوچك مي‌ايستادند و توپ را از يك‌ديگر عبور مي‌دادند.[۳۵] «كمري» نام ژاپني اين بازي بود و در مقايسه با فوتبال امروزي بسيار متفاوت بود.[۶] سپس فوتبال در يونان و به شكل ورزش هارپاستوم در روم نيز رواج‌پيداكرد. فوتبال در بازي‌هاي يونانيان و روميان تغييرات عمده‌اي يافت؛ به‌طوري كه دو تيم در يك ميدان مستطيل‌شكل كه خط مياني ميدان نيز داشته‌است، بازي مي‌كردند.[۳۵][۳۶] مردمي كه هارپاستوم بازي مي‌كردند، اغلب مردم خشني بودند، به توپ لگد مي‌زدند تا آن را از خط دروازه عبور دهند يا به كس ديگري پاس بدهند كه وي چنين عملي انجام دهد. تيم ديگر نيز قصد متوقف‌كردن روند تيم حريف و بازپس‌گيري توپ را به هر طريق ممكن انجام مي‌داد! هيچ طول و عرض خاصي براي ميدان بازي درنظر گرفته نمي‌شد؛ بازيكنان شماره‌اي نداشتند و كمبود قوانين احساس مي‌شد

فوتبال قواعدي دارد كه قوانين فوتبال ناميده مي‌شوند و بازي براساس آن‌ها انجام مي‌گيرد. توپ فوتبال وسيله‌اي است كه بازي با آن انجام مي‌گيرد و دور آن ۷۱ سانتي‌متر است. در زمين فوتبال، دو تيم كه هر كدام از يازده بازيكن (شامل مهاجم، هافبك، مدافع و يك دروازه‌بان) تشكيل شده، به رقابت با يك‌ديگر مي‌پردازند و آرمان هر تيم وارد كردن توپ به دروازهٔ حريف يا اصطلاحاً گل زدن است. هر تيمي كه در پايان بازي گل بيشتري به ثمر رسانده‌باشد، برندهٔ بازي است و تيم مقابل بازنده است. اگر هر دو تيم به تعداد مساوي گل به ثمر برسانند، با هم مساوي يا تساوي كرده‌اند. هرتيم يك كاپيتان دارد كه تيم را رهبري مي‌كند.[۱۷]

هيچ بازيكني در زمين به جز دروازه‌بان حق دست‌زدن و زدن بازو به توپ را ندارد و پرتاب توپ توسط دروازه‌بان، يك نوع آغاز مجدد بازي است. بازيكنان معمولاً با پاي خود توپ را در زمين جابه‌جا مي‌كنند و گاهي اوقات از ديگر بخش‌هاي بدن (به‌ويژه سر) نيز براي جابه‌جا كردن توپ استفاده مي‌كنند.[۲۰] بازيكنان تنها از دست‌ها و بازوهاي خود نمي‌توانند استفاده‌كنند.[۲۸] همهٔ بازيكنان توپ را در هر جهت و در سراسر زمين جابه‌جا مي‌كنند، اما نمي‌توان توپ را در موقعيت آفسايد دريافت‌كرد.[۱۷]
دروازه‌بان تلاش مي‌كند كه از ورود توپ به دروازهٔ خود جلوگيري‌كند.

بازيكنان با روش‌هاي كنترل توپ از جمله دريبلينگ (دريبل كردن)، پاس‌دادن توپ به هم‌تيمي، شوت‌زدن كه معمولاً با عكس‌العمل دروازه‌بان روبه‌رو مي‌شود، براي خود فرصت گل‌زني ايجاد مي‌كنند. بازيكنان براي جلوگيري از پيشروي فوتباليست‌هاي رقيب، اعمالي چون بريدن پاس‌ها، تكل‌زدن و برخورد فيزيكي با بازيكنان تيم مقابل را انجام مي‌دهند. فوتبال به‌طور كلي يك بازي روان است و تنها هنگامي كه توپ از زمين بازي بيرون‌برود يا داور خطاي بازيكني را گرفته‌باشد، متوقف مي‌شود. پس از توقف، بازي مجدداً آغاز مي‌گردد.

مسابقهٔ فوتبال: به بازي كه در آن بازي فوتبال انجام مي‌گيرد و دو تيم فوتبال در مقابل يكديگر به رقابت براي برد و گل زدن به تيم حريف تلاش مي‌كنند را مسابقهٔ فوتبال مي‌گويند.[۱۰]

زمين فوتبال: به زميني كه بازي فوتبال در آن انجام مي‌گيرد، زمين فوتبال مي‌گويند كه در شرايط استاندارد مي‌بايست پوشيده از چمن طبيعي يا مصنوعي باشد و شامل مناطقي از جمله محوطه جريمه است.[۱۱] فوتبال بر روي زمين‌هاي خاكي كوچه‌ها و خيابان‌ها نيز انجام مي‌گيرد و آن‌ها نيز زمين فوتبال به‌شمار مي‌روند.[۱۲]

تيم فوتبال: به مجموعه‌اي ۱۱ نفره از بازيكنان فوتبال گفته مي‌شود كه همگي با لباسي مشخص در يك مسابقه با هم متحد و هم‌هدف يك تيم را تشكيل مي‌دهند.[۱۳]

مربي فوتبال: فردي كه در فوتبال نقش تربيت و سازماندهي بازيكنان تيم (از نظر جسمي و روحي) جهت كاميابي در مسابقات را بر عهده دارد.[۱۴] در فوتبال امروزي هر تيم چندين مربي دارد كه وظايف به صورت تفكيك‌شده بين آن‌ها تقسيم مي‌شود. سرگروه مربيان تيم، سرمربي ناميده مي‌شود.[۱۵]

سيستم فوتبال: سيستم يا آرايش تيمي، نشان‌دهنده طرز چيدمان بازيكنان يك تيم در زمين است. آرايش هر تيمي متناسب با رويكرد دفاعي يا تهاجمي آن تيم، توانايي بازيكنان و عوامل ديگر است.[۱۶]

كاپيتان: كاپيتان يكي از بازيكنان است كه وظيفه رهبري تيم در زمين بازي را بر عهده دارد و با بستن بازوبند به بازوي چپش، از ديگر بازيكنان متمايز مي‌شود.از جمله وظايف او كنترل كردن تيم در مواقع اضطرار و صحبت با داور در شرايط حساس و البته قرعه كشي در پرتاب سكه در ابتداي بازي براي دريافت توپ يا زمين است.[۱۷]

دروازه‌بان: دروازه‌بان هر تيم وظيفه جلوگيري از ورود توپ به دروازه خودي را بر عهده دارد و لباس وي از ساير بازيكنان تيم متمايز است.[۱۸] وي تنها بازيكن تيم است كه اجازه دارد توپ را (در محدوده مشخص) با دست لمس نمايد.[۱۹]

مدافع: به بازيكني گفته مي‌شود كه محل جاي‌گيري او در زمين خودي است و ميان دروازه‌بان خودي و مهاجم حريف قرار مي‌گيرد و وظيفهٔ اصلي وي مقابله با حمله تيم حريف است. مدافعان خود به انواع مدافع مركزي، مدافع كناري، سوييپر، مدافع جلو و مدافع آزاد (ليبرو) دسته‌بندي مي‌شوند.[۲۰]

هافبك: به بازيكني گفته مي‌شود كه معمولاً در ميانهٔ زمين بازي مي‌كند و به زير مجموعه‌هايي از جمله هافبك هجومي، هافبك دفاعي، هافبك مياني و هافبك كناري تقسيم مي‌شود. وظايف اصلي هافبك، رساندن توپ به مهاجمان براي گل‌زني و كمك به مدافعان براي جلوگيري از گل‌خوردن است.[۲۱][۲۲]

مهاجم: به بازيكني گفته مي‌شود كه در خط جلو بازي مي‌كند و نزديك‌ترين بازيكن هر تيم به دروازهٔ حريف است. وظيفه اصلي مهاجم گلزني است. مهاجم زير مجموعه‌هاي مختلفي مانند مهاجم نوك، مهاجم كنار و مهاجم كاذب دارد.[۲۰]

بازيكن ذخيره: بازيكن فوتبالي است كه بر روي نيمكت مي‌نشيند و در مسابقات استاندارد، حداكثر ۳ بازيكن ذخيره مي‌توانند جايگزين بازيكنان اصلي شوند.[۲۳]

هت‌تريك: اگر يك بازيكن در يك مسابقه سه بار گل‌زني كند؛ مي‌گويند او هت‌تريك كرده‌است.[۲۴]

دروازه بسته (كلين شيت): هنگامي كه يك تيم در يك مسابقه هيچ توپي وارد دروازه‌اش نشود؛ مي‌گويند آن تيم (يا دروازه‌بان آن تيم) دروازه بسته (كلين شيت) انجام داده‌است.[۲۵]

ديواره دفاعي: يك رديف از بازيكنان فوتبال است كه شانه به شانه يك‌ديگر مي‌ايستند و تلاش مي‌كنند جلوي شوت بازيكنان حريف به دروازه خودي را در زمان نواخت ضربه ايستگاهي مستقيم بگيرند. اين رديف انساني مي‌بايست حداقل ۱۰ يارد از توپ كاشته‌شده فاصله داشته باشد.[۲۶]

آوانتاژ: قانوني است كه به داور اجازه مي‌دهد در مواردي كه خطايي را روي بازيكني تشخيص داده‌است، اگر تشخيص دهد كه در جريان ماندن بازي به نفع بازيكن هدف خطا است، اعلام خطا نكند و بازي را ادامه دهد و زماني كه توپ از جريان بازي خارج شد به بازيكن خطا كار تذكر مي‌دهد

ورزش‌هاي شبيه به فوتبال در كشورهايي كه آغازگر فوتبال بودند، نام‌هاي مختلف داشت. اين بازي‌ها در چين «تسو چو»، در ژاپن «كِمَري» و در يونان و امپراتوري روم «هارپاستوم» ناميده مي‌شدند.[۶]

اصطلاح فوتبال (به انگليسي: Football) را براي نخستين‌بار مردم بريتانيا ابداع‌كردند. ريشهٔ واژهٔ فوتبال به اواخر سال ۱۸۰۰ ميلادي و از هنگامي كه اين ورزش در مدارس انگلستان راه‌اندازي‌شد، بازمي‌گردد. مقررات اين رشته ورزشي نخستين بار در سال ۱۸۶۳ در اتحاديه فوتبال انگلستان تنظيم شد و نام «اتحاديه فوتبال» (association football) هم براي تمايز اين بازي از انواع ديگر فوتبال (به ويژه راگبي فوتبال) انتخاب شد. «اتحاديه فوتبال» همچنان نام رسمي اين رشته ورزشي است و سازمان‌هاي اصلي اداره‌كننده ورزش فوتبال مثل فيفا و يوفا از اين نام در عنوان خود استفاده كرده‌اند. واژه ساكر (به انگليسي: Soccer) نيز مخففي از كلمه association همراه با پسوند انگليسي er است كه در دهه ۱۸۸۰ در انگلستان ابداع شد.[۷] امروزه در ايالات متحده آمريكا اين رشته را بيشتر ساكر مي‌نامند. در بريتانيا اين ورزش در رده‌هاي سني بزرگسالان، تا مدتي با نام ساكر شناخته مي‌شد. پس از مدتي، در ردهٔ سني ۱۸ سال براي نخستين‌بار فوتبال ناميده‌شد و اين اصطلاح به تدريج بر واژه ساكر تسلط پيدا كرد و در پايان به فوتبال تغيير نام يافت

فوتبال (به انگليسي: Football) يك ورزش تيمي و محبوب‌ترين ورزش در بيشتر كشورهاي جهان است[۴] كه توسط دو تيم يازده نفره متشكل از بازيكنان فوتبال با يك توپ فوتبال بر روي چمن طبيعي يا مصنوعي با هدف گل‌زدن انجام مي‌گيرد. يازده بازيكن هر تيم شامل چند مهاجم، هافبك، مدافع و يك دروازه‌بان مي‌شوند كه توسط سرمربي در زمين چيده مي‌شوند و مانند يك سيستم عمل مي‌كنند كه سيستم فوتبال ناميده مي‌شود. امروزه بيش از ۲۵۰ ميليون فوتباليست در بيش از ۲۰۰ كشور وجود دارند.

قدمت فوتبال به چندين سدهٔ پيش از ميلاد و به چين بازمي‌گردد كه به تدريج در يونان و روم نيز رواج مي‌يابد. فوتبال مدرن امروزي نيز در سال ۱۸۶۶ در مدارس انگلستان شكل‌گرفت و به تدريج گسترهٔ پراكندگي آن همهٔ جهان را زير پوشش خود قرارداد. با شكل‌گيري سازمان فيفا در سال ۱۹۰۴ و ايجاد رقابت جام جهاني فوتبال، اين ورزش بسيار گسترده‌تر شد.